حقوق مراجع در فرایند درمان روانشناختی

الف) حق دریافت اطلاعات:

1-سوالات مراجع:

•  هزینه : شما به عنوان یک مراجع حق دارید که قبل از وقت گرفتن و شروع جلسه درمان از هزینه ها مطلع شوید .

طبیعی است که هزینه های درمان برای برخی از مراجعان نگران کننده است و این موضوع ممکن است باعث شود مراجع نتواند به خوبی از جلسه درمان استفاده کند. شما حق این را دارید که این موضوع را با درمانگر خود مطرح کنید.

•  رویکرد درمانی: شما حق دارید راجع به رویکرد درمانی مشاور خود مطلع شوید و به طور خاص سوال کنید که برای درمان شما از چه رویکردی استفاده می کند.

•  روند درمان: شما می توانید راجع به روند درمان خود از مشاورتان سوال کنید . این که آیا درمان خوب پیش می رود یا نه ؟ سرعت درمان افزایش پیدا کرده یا کاهش؟ و این که چه موانعی سر راه روند درمان ما وجود دارد.

•  تخصص مشاور: شما اجازه دارید راجع به رزومه و تخصص مشاورتان سوال کنید. این که چند سال سابقه درمانگری دارد یا مدارک خود را از چه دانشگاه هایی کسب کرده ؟ پروانه کسب دارد یا خیر ؟ در چه زمینه ای به طور تخصصی مشاوره می دهد و مهارت دارد؟
 

2- سوالات شخصی از درمانگران

بعضی مراجعان از سرکنج کاوی به دنبال دریافت اطلاعات شخصی از درمانگر خود هستند. توجه کنید که درمانگر اجازه دارد به این گونه از سوال های شما جواب ندهد یا حتی برایش سوال شود که شما با چه انگیزه ای این سوال ها را مطرح می کنید. از طرفی هم می تواند انتخاب کند که به سوالات شما جواب دهد. اما توجه داشته باشید که جلسه درمان با هدف رفع نیاز های مراجع صورت می گیرد و نباید زمان شما صرف مسایل شخصی زندگی مشاور شود .

در کل بهتر است اطلاعات اضافی که در روند درمان تاثیری ندارد مطرح نشود چرا که ممکن است باعث سوگیری مراجع شود و می تواند روند درمان را مختل کند.

ب) ارجحیت منافع مراجع

همه آنچه در جریان درمان انجام می‌شود باید برای نیازها و منافع درمان‌جو باشد. هرگونه سؤال، صحبت، یا عمل دیگری که در جهت نیازهای درمانگر انجام شود انحراف از مسیر درمان است، حتی اگر فقط برای ارضای کنجکاوی درمانگر باشد.

ج) خود مختاری شخصی

1- زمان مشاوره:

شما حق دارید در تعیین زمان مشاوره تا حد زیادی دخیل باشید و با توجه به زمان های خالی خودتان و  زمان هایی که مشاور در مرکز فعالیت می کند یک ساعت مشخص را با منشی هماهنگ کنید که برایتان مفیدتر باشد .

2- لغو جلسه:

ممکن است بر اثر یک مشکل فوری یا دلیل خاصی بخواهید جلسه مشاوره تان را کنسل کنید و اگر 24 ساعت قبل از زمان مشخص شده برای مشاوره، تصمیم به لغو جلسه بگیرید نیازی نیست هزینه ای برای مشاوره پرداخت کنید اما توجه داشته باشید اگر کمتر از 24 ساعت به جلسه درمان تان مانده باشد و شما بخواهید جلسه را لغو کنید، باید تمام هزینه مشاوره را پرداخت کنید .

3-  اتمام درمان:

 معمولا با تشخیص مشاور تعیین می شود که درمان باید ادامه پیدا کند یا تمام شده اما شما ممکن است به هر دلیلی تمایل به ادامه درمان نداشته باشید و تصمیم بگیرید دیگر به مشاوره ادامه ندهید. شما این حق را دارید هر زمان که خواستید به هر دلیلی به جلسات مشاوره خود پایان دهید و از منشی بخواهید برای هفته های آینده دیگر برای شما وقت مشاوره تعیین نکند.

4- درخواست ارجاع:

شما می توانید از مشاور خود درخواست کنید که شما را به یک مشاور دیگر ارجاع دهد. این ممکن است برای یک موضوع خاص باشد یا درخواست ارجاع کامل داشته باشید. گرچه لازم نیست دلیل درخواست ارجاع خود را به طور کامل و با جزییات توضیح دهید اما بهتر است مشاور کمی راجع به این موضوع اطلاعات پیدا کند تا بتواند به بهترین نحو شما را به شخص مفیدتر ارجاع دهد.

5 – تصمیم گیری به جای مراجع:

درمانگر حرفه‌ای برای شما تصمیم نمی‌گیرد. اگر درمانگر شما درباره ازدواج، بچه دار شدن، مهاجرت یا هر تصمیم بزرگ یا کوچک دیگرتان، به‌صورت مستقیم نظر یا دستوری ابراز کرد، احتمالا در مسیر مخالف درمان و استقلال در حرکت هستید.

6- پاسخ ندادن به سوالاتی که مراجع با آنها راحت نیست:

اگــر مراجعی احساس کند که سؤال مشاور بی ربط بوده و در چهارچوب کار درمانی نمی‌گنجد و یا فعلاً آمادگی لازم برای پاسخگویی به سؤال خاصی را ندارد و باید اعتماد بیشتری ایجاد شود که به سؤال مشاور پاسخ دهد می‌تواند از پاسخ دادن امتناع کند و دلیل و احساس خود را نسبت به سؤال مطرح شده ابراز نماید.

7- ضبط الکترونیکی جلسات:

بعضی از مشاوران جلسات درمان را ضبط می کنند تا بعدا برای درمان بهتر ، تجربه های شخصی ، یا دلایل حقوقی از آنها استفاده کنند. توجه داشته باشید که این فقط با رضایت شخص مراجع ممکن است در غیر این صورت مشاور حق نداردجلسه را ضبط کند. توجه داشته باشید اگر خواستید خودتان هم می توانید جلسه را ضبط کنید تا بعدا برای بهبود روند درمان به آن مراجعه کنید.

د) حفاظت از اطلاعات:

1- اصل رازداری:

بسیاری از مراجعان نگران افشای اطلاعاتی هستند که در جلسه مشاوره ارائه می‌دهند، غافل از اینکه حفظ و حفاظت از اطلاعات حق مراجع و وظیفه مشاور است. تمامی اطلاعات شما اعمم از اطلاعات شخصی مثل اسم و شماره تلفن تمامی صحبت های شما ، مسایل و مشکلات شخصی شما ، همگی راز شما محسوب می شود و مشاور موظف به راز داری است و حق ندارد این اطلاعات را در اختیار هیچ شخص دیگری قرار دهد مگر در شرایطی خاص که نقض رازداری به صورت محدود و چهار چوب بندی شده ای جایز می شود.

2- شرایط نقض رازداری:

الف) درخواست مراجع برای افشای اطلاعات:

گاهی خود مراجع درخواست می کند که اطلاعاتش فاش شود یا در دسترس کسی قرار داده شود . اینجا با توجه به اصل آزادی مراجع مشاور باید با مسیولیت خود مراجع اطلاعات را فاش کند یا در اختیار شخصی خاص قرار دهد.

ب) دستور دادگاه برای دریافت اطلاعات:

گاهی به دلایل حقوقی دادگاه درخواست می دهد که اطلاعات مراجع خاص را در اختیار شان قرار بدهیم در اینجا مشاور موظف است اطلاعات خواسته شده را در اختیار دادگاه قرار دهد و به مراجع خود اطلاع دهد.

ج) شکایت و دادخواهی مراجعان بر علیه مشاوران:

گاهی مراجعی برای موضوعی خاص از مشاور خود شکایت می کند در اینجا اگر لازم باشد مشاور می تواند اطلاعات مراجع را در آن زمینه ای که از ایشان شکایت کرده در دادگاه فاش کند.

د) دادخواهی مراجع بر علیه کسی که برای او مزاحمت ایجاد کرده است:

اگر مراجع از کسی که برای او مزاحمت ایجاد کرده شکایتی داشته باشد که قبلا در جلسه مشاوره آن را بیان کرده باشد و در دست مشاور اطلاعات و اسناد مربوطه موجود باشد که موضوعی را اثبات بکند مشاور می تواند اطلاعات مربوطه را در اختیار دادگاه قرار دهد.

ه) محدودیت های مقرراتی-کشوری:

و) مراجعان مبتلا به بیماری های مسری یا واگیر دار:

اگر مراجعی مبتلا به بیماری های مسری و واگیر دار مثل ایدز باشد که به دیگران آسیب جسمی جدی وارد می کند ، مشاور موظف است این اطلاعات را در اختیار کسی که آسیب می بیند قرار دهد. یا مراجع را ملزم کند که خودش این مطلب را به او بگوید.

ن) آسیب به خود یا دیگران :

در زمانی که شما تصمیم بگیرید به خودتان یا دیگران آسیب جدی وارد کنید مشاور حق دارد این موضوع را به شخص دیگری اطلاع دهد و اصل رازداری را زیر پا بگذارد. ممکن است آن شخص یکی از نزدیکان شما باشد یا فردی که می خواهید به ایشان آسیب بزنید یا یک مرجع قانونی و این کار مشاور کاملا اخلاقی و مطابق قانون است.

3- هدف از ثبت و دلایل حقوقی:

همانطور که در موارد نقض راز داری ذکر شد ثبت اطلاعات جدا از اثری که در روند درمان می گذارد برای مسایل حقوقی لازم و ضروری می باشد. و در موارد بسیاری هم برای مشاور و هم برای مراجع مفید و قابل استفاده است.

ه) عدم برقراری روابط دوگانه:

1. روابط قبلی:

گاهی اوقات یکی از دوستان ، آشنایان، اقوام دور و نزدیک یا بستگان شما مشاور هستند. توجه داشته باشید مشاوره با بستگان درجه یک ( پدر مادر برادر خواهر فرزند) بستگان درجه دو ( عمو دایی خاله عمه خواهرزاده برادرزاده پدربزگ مادربزرگ نوه) و دوستان نزدیک کاملا ترد شده است و حتما باید اجتناب کنید. از طرفی مشاوره با دیگر دوستان و اقوام هم به هیچ عنوان توصیه نمی شود. حتی بهتر است با دوستان،دوستان خود و اقوام دور هم مشاوره نداشته باشید. اما اگر شرایطی پیش آمد که مجبور به مشاوره با این افراد دسته سوم شدید با در نظر گرفتن شرایط مشکلی نیست.

2. دوستی ها و روابط حین درمان:

گاهی در حین درمان رابطه ای به جز رابطه مشاوره ای ایجاد می شود. ممکن است این رابطه دوستی یا کاری باشد که لازم است یا رابطه متوقف شود یا فرایند درمانی. اما اگر رابطه احساسی و عاطفی ایجاد شود سریعا باید روند درمان توقف یابد. تا برای اون رابطه تصمیمی گرفته شود.

3. روابط بعد از درمان

گاهی بعد از اتمام درمان طرفین خواستار یک رابطه دوستانه یا کاری هستند که توصیه می شود از این رابطه اجتناب کنند. لازم است بدانید برای روابط دوستانه 2 سال و برای ازدواج 10 سال باید از اتمام دوره درمان گذشته باشد.

4. سو استفاده از مشاغل:

مراجعان باید توجه داشته باشند که مشاور به هیچ عنوان حق ندارد از موقعیت شغلی شما سو استفاده کند و توقع داشته باشد شرایطی خاص برای ایشان قایل شوید. از طرفی اجازه ندارد در جلسه درمان راجع به شغلتان سوال های خاص بپرسد و بخواهد مسایل شخصی خودش را مطرح کنید.

5. ارتباط از طریق فضای مجازی:

مشاور اجازه ندارد به شما فشار بیاورد که شماره تان را در اختیار او قرار دهید. همین طور که خود مشاور حق دارد شماره اش را در اختیار شما قرار ندهد. با این حال گاهی ممکن است برای فرستادن یک فایلی مربوط به جلسه درمان یا برای شرایط حساسی که مراجعان خاص دارند شماره اش را در اختیار شما قرار دهد اما هیچ وظیفه ای ندارد که همه پیام ها و تماس های شما را جواب دهد و به هیچ عنوان نباید توقع داشته باشید که این گونه باشد. از طرفی اگر این شرایط برعکس شد یعنی مشاور مدام با شما تماس می گرفت یا پیام می داد باید نسبت به این قضیه مشکوک شوید زیرا این یک رفتار کاملا غیر حرفه ای است.

6. قرار های ملاقات خارج از مرکز:

جلسه درمان فقط باید در اتاق درمان صورت بگیرد و هرنوع قرار ملاقات خارج از مرکز مشاوره کاملا غیر حرفه ای بوده و توصیه می شود حتما اجتناب کنید.

7. درمان یا رابطه با نزدیکان:

اگر کسی از نزدیکان شما مایل است روان‌درمانی‌اش را با درمانگر شما شروع کند، یا رابطه دیگری با درمانگر شما ایجاد کند ، موافقت یا عدم‌موافقت شما به‌عنوان درمانجو‌ی اول مهم است. اگر از اینکه فرد آشنای شما، درمانگر مشترک با شما داشته باشد ، یا درمانگر شما با یکی از آشنایان تان رابطه برقرار کند ، احساس خوبی ندارید به درمانگر خود بگویید.

و) توجه مثبت بی قید و شرط

1- مورد احترام قرار گرفتن:

فارغ از نوع مشکل، مشاور، سن و سال، جنسیت، نژاد، زبان و …. مراجع باید مورد احترام مشاور و افراد حاضر در مجموعه ارائه دهنده خدمات باشند. این از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی مراجع بوده که زمینه ساز تحقق اهداف غایی مشاوره نیز خواهد بود.

2- ارزش گذاری:

مشاور حق ندارد برای شما ارزش گذاری کند ، خوب و بد تایین کند یا ارزش های خودش را به شما تحمیل کند. ارزش های شما قابل احترام است مشاور فقط می تواند به شما پیامد های این ارزش را از نظر روانشناسی گوشزد کند.

3- قضاوت ها:

درمانگر نباید در جلسه درمانی قضاوت‌گر باشد. اگر از اینکه درمانگرتان شما را قضاوت کرده یا دیدگاه شخصی و نه علمی او به جلسه وارد شده است، حتما درباره احساس خود به او بازخورد بدهید.

4- توهین یا برخورد تحقیرآمیز:

تحت هیچ شرایطی مشاور حق ندارد به شما توهین کند یا برخورد تحقیر آمیز داشته باشد. استفاده از الفاظ توهین آمیز و تحقیر کننده توسط مشاور بسیار غیر حرفه ای است.

5- مغایرت با ارزش های مشاور و ارجاع:

گرچه تمام تلاش مشاوران این است که عقاید شخصی خود را در جلسه مشاوره وارد نکنند. اما به هر حال مشاور هم یک انسان است و نمی تواند ارزش ها و احساسات خود را به طور کامل پشت در اتاق مشاوره بگذارد. گاهی اوقات ارزش های مراجع و مشاور مغایرت جدی دارد که کار مشاوره را برای درمانگر به شدت سخت می کند در چنین شرایطی مشاوران حرفه ای مراجع خود را ارجاع می دهند یا ادامه مشاوره را نمی پذیرند.

ه)مرز بندی های اتاق درمان

1-صحبت کردن:

در بخش "توجه مثبت بی غید و شرط" بیان کردیم که مشاور به هیچ عنوان اجازه ندارد به شما توهین کند و از الفاظ توهین آمیز استفاده کند. و جسته گریحته در بخش های دیگر گفتیم که مشاور اجازه ندارد سوالات نا مربوط بپرسد و پیگیر جزییات بی ربط زندگی شما شود و شما مختار هستید که به سوالاتی که با آنها راحت نیستید پاسخ ندهید و مشاور حق ندارد شما را مجبور به پاسخ کند. نکته دیگری که لازم بود در این بخش توضیح بدهیم این است که مشاور حق ندارد از الفاظ محبت آمیز و صحبت های عاشقانه در جلسه درمان استفاده کند. البته لازم به ذکر است که گاهی افراد نا خود آگاه از کلمه عزیزم و ... استفاده میکنند. گرچه این رفتار به شدت غیر حرفه ای است اما اگر یکی دوبار ناخود آگاه گفته شود مسیله ای ندارد. اما اگر تکرار شد می تواند نشانه خطر باشد.

2-تماس فیزیکی:

در فرهنگ ایرانی اسلامی ما مشاور جنس مخالف حتی اگر شما برای دست دادن به ایشان دستتان را دراز کنید اجازه ندارند با شما دست بدهند و راجع به مشاور همجنس لازم است بگویم او نیز بدون رضایت شما حق ندارد هیچ گونه تماس فیزیکی با شما بر قرار کند. اما اگر شما بخواهید با مشاور دست بدهید یا در حال گریه شدید مشاور دستی به روی سرتان بکشد بلا مانع هست و باز هم می گویم به شرطی که شما در همین حد را هم رضایت داشته باشید در غیر این صورت اصلا اجازه ندارد هیچ تماسی با شما بر قرار کند. حال اگر شما خودتان هم رضایت داشته باشید به ارتباط فیزیکی بیشتر ماننده در آغوش گرفتن مشاور اجازه ندارد این نوع تماس رو هم برقرار کند.

گاهی مشاوران سو استفاده گر بیان می کنند که این ارتباط فیزیکی در درمان شما تاثیر مثبت دارد لازم است بگویم هیچ جای علم روانشناسی چنین چیزی اثبات نشده است. و شما به هیچ عنوان نباید اجازه دهید.

3-ارتباطات خارج از درمان:

در فصل روابط دوگانه این موضوع را کامل توضیح دادیم اما بخاطر اهمیت بسیار یک بار دیگر به طور خلاصه بیان می کنم که جلسات مشاوره حتما باید در مرکز مشاوره و در اتاق درمان باشد و مشاور حق ندارد خارج از اتاق درمان با مراجع قرار بگذارد. از طرفی مشاور حق ندارد به جز موارد ضروری با مراجع تماس بگیرد یا پیام دهد. نکته دیگر این که بین مشاور و مراجع هیچ رابطه ای به جز رابطه مشاوره ای نباید برقرار باشد.

در صورت مواجه شدن با پایمالی حقوق خود چه کنیم ؟

-  در مقام اول شما نسبت به تخصص آن مشاور مشکوک شوید چون عدم رعایت اصول حرفه ای علم و تجربه پایین مشاور را نشان می دهد.

- حتما این موضوع را با سوپر وایزر مشاور خود یا مدیر مرکز مطرح کنید. و موضوع را کامل برای ایشان شرح دهید.

- اگر موارد پایمالی حقوق مواردی مثل تماس های فیزیکی ، خواسته های غیر منطق ، سوالات نا مربوط ، صحبت های عاشقانه و موارد اینچنینی بود جدا از گزارشی که به مدیر مرکز و سوپر وایزر مشاور می دهید  حتما درمان خود را متوقف کنید.

- در کل حتی موارد دیگر پایمالی حقوق که موارد ساده تری هستند ، تکرار شد یا به چند مورد رسید توصیه می شود درمان را قطع کنید چون همانطور که گفته شد نشان از علم پایین و غیر حرفه ای بودن مشاور دارد و می تواند خطرناک باشد.

پیگیری های قضایی

در چه مواردی می توانم از مشاورم شکایت کنم؟

در موارد زیر می توانید از مشاور تان شکایت صنفی کنید تا با پیگیری های لازم با ایشان برخورد شود

-زمانی که مشاور با شما تماس فیزیکی خارج از عرف برقرار می کند چه با اجازه شما باشد چه نباشد

- زمانی که مشاور به شما پیشنهاد رابطه جنسی ، رابطه دوستی یا ازدواج می دهد.

- زمانی که مشاور به شما توهین کند ، برخورد تحقیر آمیز داشته باشد یا از الفاظ رکیک استفاده کند.

- زمانی که جدا از مواردی که در شرایط نقض رازداری ذکر شد ، اصل رازداری را زیر پا بگذارد.

- زمانی که برای شما مزاحمت تلفنی یا خیابانی ایجاد کند.

تهیه و تنظیم:
معصومه سالاری فر